سنگ نبشته بیستون بزرگترین سنگ نبشته ی جهان، نخستین متن شناخته شده ی ایرانی و از آثار دودمان هخامنشیان (۵۲۰ پ. م) واقع در شهرستان هرسین در ۳۰ کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است. سنگ نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهم ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می دهد.

این مجموعه در سال ۲۰۰۶ میلادی برای تطابق با معیار های جهانی کنوانسیون یونسکو مجموعه در سال ۲۰۰۶ میلادی برای تطابق با معیار های جهانی کنوانسیون یونسکو (معیارهای ii، iii) در فهرست میراث جانی یونسکو به شماره ۱۲۲۲ ثبت گردید. واژه بیستون در زبان پهلوی، بهیستان و سپس بهیستون شد. این واژه در سده های نخست اسلامی، بهستون و امروزه بیستون خوانده می شود. یادآوری می گردد شکل واژه ای که امروزه بی ستون به معنی بدون ستون گفته می شود، از گویش های محاوره ای بوده و فاقد اعتبار است. سنگ نبشته ی بیستون در ارتفاع چند ده متری از سطح زمین و بر دامنه ی رو به جنوبی کوه پراو ساخته شده است و از آثار به جای مانده از پلکانی در قسمت بالایی کوه بیستون احتمال می رود که سنگ تراشان از این راه برای رسیدن به محل استفاده می کرده اند و پس از پایان کار، پلکان را به منظور غیرقابل دسترس کردن اثر تراش داده اند.

سنگ نبشته ی بیستون بر سنگ هایی از جنس آهک ایجاد شده که از آثار رنگ لعاب قهوه ای مانندی که پس از همراه شدن با ذرات اکسیده شده آهک و همچنین بقایای سربی که در چند سطر نخست اثر دیده شده است به نظر می آید در پایان کار برای افزایش طول عمر اثر تمام نمای آن را با اندودی ناشناخته پوشانده اند. ارتفاع کلی کتیبه ۷ متر و ۸۰ سانتی متر و طول آن ۲۲ متر می باشد و در مرکز آن ۵ ستون به خط میخی فارسی باستان دیده می شود. هر یک از ۴ ستون اولیه قدری کمتر از ۲ متر عرض و ۴ متر ارتفاع دارد. متن فارسی باستان جمعاً ۵۲۵ سطر دارد.

بر روی پنج ستون مذکور اهورامزادا بر روی صفحه ی برآمده ای قرار گرفته و بر روی همه ی این اشکال در حال پرواز است. اهورامزدا با چهره ی انسانی و ریشی مستطیلی تجسم یافته و از میان انوار یک فرص خورشید بسیار بزرگ که در حال نورافشانی، پدیدار گشته است. بر روی سر او یک تاج تابناک با شاخ هایی قرار گرفته که نشانه و رمز خدایی بودن اوست. متن و نقش بر اثر عواملی چند از جمله عوامل زمین شناختی فرسایش باران و باد رسوب مواد آلی رشد جلبک در درز سنگها و تأثیر سایر پدیده های طبیعی فیزیکی شیمیایی تا حدی تخریب گشته که نیازمند توجه از سوی سازمان های جهانی و داخلی برای جلوگیری از این تخریب است.